De stadsmonitor beschrijft de ontwikkelingen in 13 Vlaamse steden. Het zijn de grootsteden Antwerpen en Gent en de centrumsteden Aalst, Brugge, Genk, Hasselt, Kortrijk, Leuven, Mechelen, Oostende, Roeselare, Sint-Niklaas en Turnhout. Met deze monitor beschikken de Vlaamse overheid en de centrumsteden over een instrument waarmee ze ontwikkelingen in die steden kunnen opvolgen. De indicatoren geven aan of de steden in een meer leefbare en duurzame richting evolueren. Wat verstaan we onder een leefbare en duurzame stad? Daarvoor baseren we ons op een gezamenlijk ontwikkelde en gemeenschappelijk gedragen visie, die tot stand kwam tussen onderzoeksinstellingen, de Vlaamse overheid en de 13 steden. De laatste actualisatie van de visie gebeurde in 2016, in de aanloop naar de editie 2017.

De oorspronkelijke visie op een leefbare en duurzame Vlaamse stad werd voor de eerste editie van de stadsmonitor (2004) ontwikkeld aan de hand van een matrix. De matrix, bestond uit rijen en kolommen. De begrippen ‘leefbaarheid’ en ‘duurzaamheid’ pasten we toe op de belangrijkste activiteiten van stadsbewoners, stadsgebruikers en overheidsorganisaties. In de rijen stonden de activiteitendomeinen (wonen, leren, werken, ondernemen,...), in de kolommen de principes van het duurzaamheidsconcept (het economische, sociale, fysiek-ecologische en institutionele principe). Op de kruisingen van rijen en kolommen gaven we aan wat in een leefbare en duurzame stad moest gebeuren of aanwezig moest zijn. Die intenties en bekommernissen vormden samen de volledige visie op een leefbare en duurzame stad.

Deze visie vormde 10 jaar lang de basis voor de keuze van de indicatorenset. In die periode pasten we de visie licht aan. Daarbij hielden we rekening met evoluties op het vlak van gezins- en kindvriendelijkheid, ecologie, zorg en opvang en ondernemen in de stad. In de aanloop naar de 6de editie (2017) van de stadsmonitor vonden zowel de bevoegde minister voor stedenbeleid Liesbeth Homans als de centrumsteden het belangrijk om die visiematrix te evalueren en te actualiseren. De vernieuwde visie is het resultaat van overlegrondes met de betrokken centrum- en grootsteden, met externe experten en met Vlaamse ambtenaren in 2016. Tijdens dit overleg bleek dat de duurzaamheidsprincipes ook vandaag nog heel actueel zijn, maar dat de koppeling van de duurzaamheidsprincipes aan activiteitendomeinen het risico inhoudt dat we minder transversaal en integraal naar stedelijke ontwikkelingen kijken. Heel wat bekommernissen en intenties zijn op veel domeinen tegelijk van toepassing. De voorliggende visietekst heeft daarom niet meer de vorm van een matrix, maar beschrijft per duurzaamheidsprincipe wat moet gebeuren of aanwezig moet zijn in een leefbare en duurzame stad, met aandacht voor effecten en repercussies over de verschillende activiteitendomeinen heen.

Om dit alles goed te duiden, bestaat de huidige visie uit 2 delen. In het eerste deel, het normatief kader, beschrijven we de duurzaamheidsprincipes. In het tweede deel belichten we per duurzaamheidsprincipe de generieke bekommernissen en intenties. De vernieuwde visie zal opnieuw de basis vormen voor de indicatorensets van de volgende edities van de stadsmonitor.